Ostatnie wieki Starego Testamentu
Czasy zależności od Grecji oraz Rzymu
Zależność od Grecji
Po zwycięstwie Aleksandra Macedońskiego w bitwie pod Issos (333r.) większość ziem zarządzanych przez Persów przeszła w posiadanie Greków.
Po jego śmierci (323r.) imperium zostało podzielone na trzy zasadnicze części:
| Egipt Aleksandria Ptolemeuszowie (Logidowie) |
Syria Antiochia Seleucydzi |
Macedonia Antygonici |
Początkowo Palestyna podlegała władzy Ptolemeuszy z Egiptu (323-198). Ten czas zaowocował m.in. powstaniem Septuaginty. W roku 198 ziemie biblijne przeszły pod panowanie Seleucydów z Syrii.
Powstanie Machabejskie
– wybuchło w roku 167, gdy Antioch IV Epifanes (175-163) rozkazał wybudować pogański ołtarz w Świątyni Jerozolimskiej. Jednocześnie rozesłał po całym kraju urzędników, którzy mieli dopilnować składania ofiar Zeusowi. Bunt rozpoczął się w Modin, gdzie kapłan Matatiasz sprzeciwił się pogańskiemu kultowi zabijając urzędnika oraz składającego ofiarę Judejczyka.
Matatiasz wraz z pięcioma synami schronił się w górach i dał początek szybko rozwijającemu się powstaniu. Po śmierci ojca dowództwo objął Juda zwany Machabeuszem (aram. makaba – młot), a jego przydomek przeszedł na całą rodzinę i jej stronników.
Początkowo powstańcy odnieśli kilka zwycięstw – największym było zdobycie terenu świątynnego, oczyszczenie go z pogańskiego kultu i ponowne poświęcenie w 165 roku (upamiętnione w święcie Chanuka). Cztery lata później Juda poległ w bitwie. Jego miejsce zajął Jonatan, następnie Szymon.
Walki trwały dopóki nie wywalczono formalnej niepodległości Judei w 141 roku władzę objął wówczas syn Szymona, Jan Hirkian (Hasmoneusz), co dało początek rządom dynastii hasmonejskiej w Izraelu, która przetrwała do czasów rzymskich.
Związki powstańców z Rzymem zob. 1Mch 15,15-24
Panowanie rzymskie
63 rok przed Chr. – Jerozolima zostaje zdobyta przez wojska Pompejusza. Palestyną rządzą mianowani przez Rzym królowie, jednym z nich był Herod Wielki (37-4 r. przed Chr.)
66-73 rok po Chr. – Powstanie antyrzymskie w Judei ("Wojna żydowska").
70 rok po Chr. – wojska Tytusa, tłumiąc powstanie, zniszczyły (wbrew woli dowództwa?) świątynie w Jerozolimie. Jest to koniec okresu judeohellenistycznego.
Tajemnice archeologii. Wojna żydowska, Bkpk 43/2013, str. 32.
