Zrozum, abyś uwierzył. Uwierz, abyś zrozumiał

9. Dostrzeganie współzależności wiary i rozumu

Definicje słownikowe

Racjonalizm - (łac. ratio = rozum) stanowisko głoszące rozumność czegoś, uznające zasadniczą rolę (wartość) rozumu w różnych dziedzinach bytu, poznania, działania.

Fideizm - (gr. fides = wiara) postawa lub pogląd dotyczący głównie stosunku wiary i rozumu, akcentujący rolę wiary w poznaniu ludzkim. W filozofii fideizmem w znaczeniu szerszym nazywane bywa każde stanowisko, wg którego podstawowe prawdy teoretyczne i zasady praktyczne należy przyjąć na podstawie np. zdrowego rozsądku. Fideizm najczęściej kwestionuje naukową wartość argumentacji za istnieniem Boga.

Deizm - pogląd filozoficzny uznający istnienie Boga jako stwórcy świata materialnego (w rozumieniu duchowej siły sprawczej), lecz odrzucający przekonania religijne, w myśl których Bóg ma moc ingerowania w życie człowieka i kierowania światem materialnym. Według deistów, o istnieniu duchowej siły sprawczej świadczy racjonalny porządek świata materialnego i stałość praw fizyki.

Ateizm - (gr. a = przeczenie, theos = Bóg) doktryna lub postawa człowieka wyrażająca negację Boga; w aspekcie filozoficznym - zaprzeczenie istnienia Boga, w aspekcie teologicznym - osobowe zerwanie z Bogiem i cofnięcie aktu zaufania wobec Niego, w aspekcie socjologicznym - zanik praktyk religijnych i desakralizacja życia ludzkiego.

Gnostycyzm - (gr. gnostikos = dotyczący wiedzy, służący poznaniu) doktryny i ruchy religijne powstałe w I i II w. na wschodzie cesarstwa rzymskiego łączące elementy chrześcijaństwa z grecko-egipskim hermetyzmem. Ok. VI wieku ruchy gnostyckie zostały wchłonięte przez szerzący się manicheizm. Gnoza oznacza wiedzę, która ma człowiekowi przynieść wyzwolenie i zbawienie. Wiedza ta jest pochodzenia boskiego. Nie może ona być przekazana człowiekowi przez nauczycieli lub teksty, a jedynie poprzez bezpośredni kontakt z boskością.

Agnostycyzm - (gr. agnostos = niepoznawalny) termin wprowadzony do filozofii w XIX w. na oznaczenie niepoznawalności rzeczy istniejących poza zjawiskami. Specyficzną odmianą agnostycyzmu teoriopoznawczego jest agnostycyzm religijny (teologiczny) podkreślający ograniczoność lub niedoskonałość poznania Boga przez ludzi.

Ontologizm - stanowisko głoszące, że sam rozum - bez żadnego wsparcia - potrafi precyzyjnie rozstrzygnąć, jakiego rodzaju rzeczy muszą istnieć, a więc i rzeczywiście istnieją. Naturalnemu rozumowi przypisywana jest wiedza o tym, co można poznać tylko w świetle wiary.

Tradycjonalizm - filozoficzno-teologiczna doktryna, powstała w XIX w. jako skrajna reakcja na racjonalistyczną tezę filozofów przyznających rozumowi ludzkiemu całkowitą autonomię i niezależność. Wg tradycjonalistów wszystkie lub przynajmniej moralne i religijne prawdy zawdzięczamy przekazom mającym swoje źródło w pierwotnym Objawieniu Bożym.