Giotto, Narodzenie

Boże Narodzenie – „Tak Bóg umiłował świat…”

Katecheza (I/52, II/34, III/50): Wciąż na nowo odkrywamy wartość świąt Bożego Narodzenia

Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał,
aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne.
Albowiem Bóg nie posłał swego Syna na świat po to, aby świat potępił,
ale po to, by świat został przez Niego zbawiony.

J 3, 16-17

Giotto, Narodzenie

Boże Narodzenie – „Tak Bóg umiłował świat…”

Katecheza (I/52, II/34, III/50): Wciąż na nowo odkrywamy wartość świąt Bożego Narodzenia

Historia

Proroctwa Starego Testamentu o pochodzeniu i miejscu narodzin Mesjasz:

Rdz 49,10 – z pokolenia Judy (jeden z 12 synów Jakuba);
Lb 24,11 – z potomstwa Jakuba;
Iz 11,1-2 (Mt 1,1-16, Łk 3,23-28, Rz 15,12) – z potomstwa Jessego, ojca króla Dawida;
2 Sm 7,12-13 oraz Jr 23,5 – Mesjasz będzie potomkiem króla Dawida.

Pocznie się z dziewicy: Izajasz (Iz 7,14): Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel.

Hebrajskie słowo użyte przez Izajasza alma [עלמה] może oznaczać dziewicę albo młodą kobietę. Septuaginta, które była tłumaczeniem dokonanym w diasporze przez Żydów dla Żydów, tłumaczy hebrajskie "alma" już jednoznacznie greckim "parthenos", czyli dziewica.

Przyjdzie na świat w Betlejem: Micheasz (Mi 5,1): A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich! Z ciebie mi wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności.

Rok urodzenia Jezusa – 7/6 rok "przed Chrystusem".

Około 560 roku Dionizjusz Mały (Exiguus), mnich benedyktyński, obliczył, że Święto Wcielenia Pana Naszego Jezusa Chrystusa miało miejsce Anno DCCLIV ab Urbe condita (roku 754 od założenia Miasta Rzymu). Dionizy – opierając się na informacji Mateusza, że Jezus urodził się Herode regnante – pomylił się co najmniej o 4 lata (powinien to być rok 750).

Początki Święta Bożego Narodzenia (Nativitas Domini)

W cesarstwie rzymskim obchodzono w dniu 25 grudnia święto "Natale Solis Invicti" (Narodziny niezwyciężonego Słońca). Po wolnościowym edykcie mediolańskiem (313r.) chrześcijanie w tym dniu zaczynają obchodzić dzień narodzin Jezusa, którego Nowy Testament także nazywa "Słońcem":

"Wschodzące Słońce" (Łk 1,78)
"Światłość świata" (J 8,12)

Pierwszy potwierdzony fakt obchodzenia w tym dniu Bożego Narodzenia to rok 336.

Teologia

Prolog Ewangelii św. Jana

"A Słowo (= Jezus, Syn Boże)
stało się ciałem (= człowiekiem)
i zamieszkało (= rozbiło namiot)
między nami (→ Emmanuel = Bóg z nami)." _{J 1,14}

Katechizm Kościoła Katolickiego * KKK 525-526

26 "Stać się dzieckiem" wobec Boga – to warunek wejścia do Królestwa (por. Mt 18,3-4). W tym celu trzeba się uniżyć (Mt 23,12), stać się małym; co więcej, trzeba "się powtórnie narodzić" (J 3,7), narodzić się "z Boga" (J 1,13), by "się stać dzieckiem Bożym" (J 1,12). Misterium Bożego Narodzenia wypełnia się w nas, gdy Chrystus "kształtuje się" w nas (Ga 4,19). Boże Narodzenie jest misterium tej "przedziwnej wymiany":

525 Jezus narodził się w nędznej stajni, w ubogiej rodzinie (Łk 2,6-7); prości pasterze są pierwszymi świadkami tego wydarzenia. Właśnie w tym ubóstwie objawia się chwała nieba (Łk 2,8-20). Kościół nie przestaje opiewać chwały tej nocy:
Dzisiaj Dziewica wydaje na świat Wiecznego, A ziemia użycza groty Niedostępnemu. Wysławiają Go aniołowie i pasterze, Zbliżają się mędrcy, idąc za gwiazdą, Ponieważ narodziłeś się dla nas, Małe Dzieciątko, wieczny Boże! (Kontakion Romana Piewcy)

526 "Stać się dzieckiem" wobec Boga - to warunek wejścia do Królestwa (por. Mt 18,3-4). W tym celu trzeba się uniżyć (Mt 23,12), stać się małym; co więcej, trzeba "się powtórnie narodzić" (J 3,7), narodzić się "z Boga" (J 1,13), by "się stać dzieckiem Bożym" (J 1,12). Misterium Bożego Narodzenia wypełnia się w nas, gdy Chrystus "kształtuje się" w nas (Ga 4,19). Boże Narodzenie jest misterium tej "przedziwnej wymiany":
O przedziwna wymiano! Stwórca ludzkości przyjął duszę i ciało, narodził się z Dziewicy, a stając się człowiekiem bez udziału ziemskiego ojca, obdarzył nas swoim Bóstwem (LG, Ant. 1.01).

Liturgia

Liturgiczny okres Narodzenia Pańskiego – Cykl Bożonarodzeniowy

Oktawa Narodzenia Pańskiego:

25 grudnia – Uroczystość Narodzenia Pańskiego
26 grudnia – Święto św. Szczepana, pierwszego męczennika
27 grudnia – Święto św. Jana, Apostoła i Ewangelisty
28 grudnia – Święto świętych Młodzianków, męczenników
29-31 grudnia dni oktawy Narodzenia Pańskiego
Niedziela w oktawie – Święto Świętej Rodziny z Nazaretu
1 stycznia – Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (zakończenie oktawy)

6 stycznia – Uroczystość Objawienia Pańskiego.
Niedziela po tym święcie to Święto Chrztu Pańskiego, które kończy okres Narodzenia Pańskiego.

Wymienione wyżej okresy należą do tzw. cyklu Bożonarodzeniowego. Oprócz niego w roku liturgicznym istnieje jeszcze drugi cykl, dłuższy – cykl wielkanocny. Składa się on z dwóch części: Wielkiego Postu i Okres Wielkanocnego.
Po dorocznym obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód wspomnienia Narodzenia Pańskiego i Jego pierwszych wystąpień. To dokonuje się w okresie Narodzenia.

Kalendarz Rzymski, 32-33.

Ku refleksji

Kolęda polska

F.Karpiński, XVIII w.

Bóg się rodzi, moc truchleje:
Pan niebiosów obnażony!
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice Nieskończony?
Wzgardzony, okryty chwałą,
Śmiertelny król nad wiekami.
A słowo ciałem się stało
I mieszkało między nami.

"Orędzie drzewka Bożego Narodzenia jest więc takie, że życie pozostaje «zawsze zielone», jeżeli staje się darem: nie tyle rzeczy materialnych, ile siebie samego: w przyjaźni i szczerej miłości, w braterskiej pomocy i przebaczeniu, w dzieleniu czasu i wzajemnym słuchaniu. (...) Niechaj Maryja pomoże nam przeżywać Boże Narodzenie jako okazję do zakosztowania radości z darowania nas samych braciom, szczególnie najbardziej potrzebującym".

Jan Paweł II, 19.12.2004.

Orędzie z Groty Betlejemskiej (Lambert Noben)

Narodziłem się nagi - mówi Bóg -
     abyś ty potrafił wyrzekać się samego siebie.
Narodziłem się ubogi,
     abyś ty mógł uznać Mnie za jedyne bogactwo.
Narodziłem się w stajni,
     abyś ty nauczył się uświęcać każde miejsce.
Narodziłem się bezsilny,
     abyś ty nigdy się Mnie nie lękał.
Narodziłem się z miłości,
     abyś ty nigdy nie zwątpił w Moją miłość.
Narodziłem się w nocy,
     abyś ty uwierzył, że mogę rozjaśnić
     każdą rzeczywistość spowitą ciemnością.
Narodziłem się w ludzkiej postaci - mówi Bóg -
     abyś ty mógł stać się "synem Bożym".
Narodziłem się prześladowany od początku,
     abyś ty nie był wewnętrznie zagmatwany.
Narodziłem się w twoim ludzkim życiu
     - mówi Bóg - aby wszystkich ludzi
     zaprowadzić do domu Ojca.

Lambert Noben

Ks. Jan Twardowski o Bożym Narodzeniu

Święta Bożego Narodzenia są dla nas wielkim darem. Nie tylko choinka i prezenty, ale sam Pan Jezus jest Podarunkiem dla nas. I ten Podarunek ma być rozdawany. Nie otrzymaliśmy wiary tylko dla siebie. Mamy ją przekazywać innym. Dając innym wiarę poprzez siebie, przekazujemy najważniejszy podarunek - Dar, jakim jest sam Jezus. Przeżywanie Bożego Narodzenia oznacza bycie człowiekiem, przez którego Jezus znowu przychodzi na świat.

Jedynie miłość ocaleje.

Boże Narodzenie jest największym świętem Człowieka. Bóg chciał być tak bardzo człowiekiem, że nawet stał się niemowlęciem, które przez dziewięć miesięcy przebywało w łonie matki. Bóg jest tak wielki, że nie ogarnie Go cały wszechświat, i tak wieki, że może być bezbronny jak dziecko za panowania Heroda.

Wszędy pełno Ciebie, s. 154.

Dla wszystkich
Niektórzy narzekają, że Wigilia się nie udała, bo nie było wszystkich przy stole i wszystkiego, czego potrzeba, na stole. Mówi się nawet o tak zwanej depresji świątecznej, na którą chorują samotni.
Przypomnijmy sobie, jak Najświętsza Rodzina obchodziła pierwsze święta Narodzenia Pańskiego: bez domu, bez choinki, bez karpia. Nawet świętej ciotki Elżbiety zabrakło na gwiazdkę. Świętego Mikołaja jeszcze nie było. Jednakże zdumiewa radość Maryi i Józefa, pochylonych troskliwie nad żłóbkiem; radość aniołów i pasterzy.
Święta Bożego Narodzenia - to tajemnica, której niepodobna ani zrozumieć, ani sobie wymyślić. Mitologie mówią o narodzinach bogów. Jednakże ci bogowie od razu przejawiali swoją niezwykłość. Nawet Herakles "dzieckiem w kolebce łeb urwał hydrze". To wszystko mogli sobie ludzie wyobrazić. Tymczasem Jezus-Bóg przychodzi na świat jako słabe, bezradne niemowlę. Dopiero z czasem zacznie chodzić, mówić, dorastać. Takiej tajemnicy rozum ludzki nie jest w stanie ogarnąć. Prawda o przyjściu Jezusa na świat jest wstrząsająca a jednak w Bożym Narodzeniu widzimy przede wszystkim święta dziecięce. Mówimy o nich kolędy, wzruszamy się choinką, cieszy nas święty Mikołaj i bawi Herod w szopce.
Przecież te święta nie są tylko dla małych dzieci ale dla wszystkich. Jezus przychodzi na świat uczyć nas wszystkich, młodych i starych, dziecięctwa Bożego. Przez związek z Jezusem jesteśmy dziećmi Boga. Może na starość - kiedy rodzice i najbliżsi odchodzą - uświadamiamy sobie najbardziej tę radosną prawdę.

Wszędy pełno Ciebie, s. 87.

Dawna Wigilia
Przyszła mi na Wigilię zziębnięta głuchociemna
z gwiazdą jak z jasną twarzą - Wigilia przedwojenna
z domem co został jeszcze na cienkiej fotografii
z sercem co nigdy umrzeć porządnie nie potrafi
z niemądrym bardzo piórem skrobiącym w kałamarzu
z przedpotopowym świętym z Piłsudskim w kalendarzu
z mamusią co od nieszczęść zasłonić chciała łzami
podając barszcz czerwony co śmieszył nas uszkami
z lampą z czajnikiem starym wydartym chyba niebu
z całą rodziną jeszcze to znaczy sprzed pogrzebów
Nad stołem mym samotnym zwiesiła czułą głowę
nad wszystkie figi z makiem - dziś już posoborowe

Przyszła usiadła sobie. Jak żołnierz pomilczała
Jezusa z klasy pierwszej z opłatkiem mi podała

Boże Narodzenie zajmuje wśród świąt chrześcijańskich pozycję niezwykłą. Stanowi misterium radości, w którym krzyżują się dwie przestrzenie ludzka — przyrodzona i boska — nadprzyrodzona. Doskonale tajemnicę wcielenia, która dokonała się ponad 2000 lat temu oddaje św. Jan (1, 14): „A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. I oglądaliśmy Jego chwałę, chwałę, jaką Jednorodzony otrzymuje od Ojca, pełen łaski i prawdy”.

Szczególnym wyrazem radości towarzyszącej Nativitas Domini jest bogata i różnorodna twórczość literacka, teatralna, malarska i muzyczna. Święto inspiruje od wieków artystów różnych wyznań chrześcijańskich, czego dowodem są komponowane na tą uroczystość hymny, motety, kantaty, msze, nieszpory, pastorelle oraz najliczniejsza grupa — kolędy i pastorałki.

Świadectwo Biblii pojawienie się w ziemskiej rzeczywistości w 7/6 r. p.n.e. Jezusa zapowiada w słynnym proroctwie wielki mędrzec starotestamentowy Izajasz (7, 14): „Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel”. Wybór miejsca Narodzin — Betlejem nie był podyktowany tylko rozkazem cesarza Augusta (63 p.n.e. — 14 r. n.e.), który polecił przeprowadzić spis ludności (mieszkańcy wśród nich brzemienna Maryja mieli się udać do swoich miast rodowych), ale miał związek z innym proroctwem. Żyjący w tym samym czasie co Izajasz, prorok Micheasz ogłasza (5, 1): „A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich! Z ciebie mi wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności”. Także następny fragment jego wypowiedzi (5, 2), będący aluzją do słów Izajasza (7, 14) dotyczy wydarzeń betlejemskich: „Przeto [Pan] wyda ich aż do czasu, kiedy porodzi mająca porodzić...” Mające narodzić się Dziecię ma otrzymać imię Jezus, takie polecenie dostał we śnie od anioła Józef (Mt 1, 19-21). W Nowym Testamencie po raz pierwszy o narodzeniu Jezusa wspomina jeszcze bardzo oszczędnie autor pierwszej Ewangelii — św. Mateusz (2, 1-2): „Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali <>...”.

W rozwoju pieśni bożonarodzeniowej, twórczości literackiej, dramatycznej i malarstwa znacząca jest jego relacja z pokłonu Magów i ofiarowanych przez nich darów — złota, kadzidła i mirry. Także motyw prowadzącej gwiazdy na Wschodzie, spotkanie Magów z Herodem i opis rzezi niewiniątek odegrają istotną rolę. Dużo szerszą i bogatszą relację zawarł autor trzeciej Ewangelii synoptycznej św. Łukasz. Po opisaniu faktów poprzedzających Narodziny (1, 1-80) opowiada o betlejemskiej nocy (2, 6-7): „Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie”. Istotne znaczenie mają opis Narodzin w żłóbku, Niemowlęcia w pieluszkach, pasterzy przybywających do miejsca Narodzin i słowa wypowiadane przez zastępy aniołów (2, 14): „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania” Wydaje się, że można anielskie powitanie uznać za „protokolędę”, która wykształci się dopiero w średniowieczu. Choć św. Łukasz nie wspomina o Magach, to opisuje inne wydarzenia nieobecne w relacji św. Mateusza, ważkie w rozwoju głównie gatunków i form dramatyczno-literackich i malarskich, mianowicie Zwiastowanie, Nawiedzenie Maryi i narodziny Jana Chrzciciela. Tradycja bożonarodzeniowa — obecność substancjalna

Już pod koniec II w. wczesnochrześcijański filozof i teolog Orygenes (ok. 185 — ok. 254) rozpoczął poszukiwania groty, w której zgodnie z Ewangelią przyszedł na świat Jezus. W 326 r. z rozkazu cesarza Konstantyna Wielkiego (274? - 337) nad Grotą Narodzin w Betlejem wzniesiono kościół Narodzenia, wkrótce świątynia stała się miejscem chętnie odwiedzanym przez pielgrzymów. Również w IV w. odnaleziono resztki betlejemskiego żłóbka i przewieziono je do Rzymu. Z polecenia papieża Liberiusza (pontyfikat 352 — 66) bezcenne relikwie umieszczono w świeżo budowanej świątyni - bazylice Liberii zwanej od V w. bazyliką S. Maria Maggiore. Wcześniej odszukano na Wschodzie rzekome ciała trzech Magów i zabalsamowane przewieziono do Mediolanu. Wspominany już papież Liberiusz zatwierdził w IV w. kult, a w 515 r. zbudowano bazylikę S. Eustorgio, w której złożono doczesne szczątki trzech mężów. Także budowa innego rzymskiego kościoła łączy się z wydarzeniami betlejemskimi. Prawdopodobnie w VII w. wzniesiono kościół S. Maria d'Aracoeli w miejscu, w którym zgodnie z legendą Sybilla miała przepowiedzieć cesarzowi Augustowi przyjście na świat Jezusa. Do dzisiaj znajduje się w tej świątyni figurka szopkowa wykonana w XV w. z drzewa oliwnego przywiezionego z ogrodu Getsemani. Dodajmy, że w akwizgrańskiej katedrze, której początki sięgają VIII w. znajdują się inne relikwie związane z Bożym Narodzeniem — suknia Maryi i pieluszki Dzieciątka. Boże Narodzenie — geneza święta Pierwszą udokumentowaną wzmiankę o święcie Bożego Narodzenia odnajdujemy w przechowywanym w Bibliotece Watykańskiej Chronografie z 354 r.

Pod datą 25 XII 336 r. widnieje następująca notatka: VIII Calendas Ianuarii natus Christus in Bethlehem Judae. Nie wiadomo jednak od jak dawna świętowano już Nativitas Domini. Istnieje hipoteza apologetyczno-historyczno-religijna mówiąca, że Boże Narodzenie było reakcją wczesnego Kościoła na wpisanie do oficjalnego kalendarza (25 XII 275 r.!) z polecenia cesarza Aureliana (ok. 214 — 75) pogańskiego święta — Natale Solis Invicti (narodziny boga Słońca). Taka decyzja władz kościelnych posiadała silne umotywowanie w samej Biblii, gdzie Jezus określany jest jako „Słońce sprawiedliwości (Ml 3, 20)”, „Światło na oświecenie pogan (Łk 2, 32)”, sam o Sobie mówi - „Ja jestem światłością świata (J 8, 12)”. Wyjaśnienie problemu daty 25 grudnia dostarcza również tak zwana hipoteza obliczeniowa. Jej autor L. Duchesne (1889) oparł się na dziele Statuta Hipolita Rzymskiego (ok. 170 — 235) i innym — De Pascha computus z 243 r. Przyjmując idealną synchronizację dat narodzin i śmierci typową dla ludzi doskonałych i dokonując obliczeń wyznaczył ziemski czas życia Jezusa. Konkluzja jego dociekań jest następująca: Jezus został poczęty 25 marca, narodził się 25 grudnia, i „umarł” w dzień Paschy 25 marca. Według innej hipotezy święto Nativitas Domini wprowadził Kościół po zwycięstwie cesarza Konstantyna Wielkiego nad Maksencjuszem w 312 r., lub Licyniuszem w 324 r. Dowodów pośrednich dostarczają także kazania św. Augustyna (354 — 430). W jednym z nich (Sermo 202,2) biskup Hippony zarzuca donatystom (sekta afrykańska) niechęć do świętowania Epifanii, nie wspomina nic jednak o Bożym Narodzeniu. Można jedynie przypuszczać, że święto było obchodzone u donatystów. Geneza kolędy Termin kolęda pochodzi od łacińskiego wyrazu — calendae, oznaczającego pierwszy dzień miesiąca.

Po reformie kalendarza dokonanej z inicjatywy cesarza Juliusza Cezara (101 p.n.e. — 44 n.e.) w 45 r. p.n.e. calendae styczniowe (mensis Januarius) rozpoczynały nowy rok. Pierwsze dni nowego roku obchodzono uroczyście, Rzymianie odwiedzali się, podczas składania życzeń wymieniali się prezentami. Noworoczne zwyczaje rzymskie dotarły w VI — VII w. na Bałkany, do Greków, Rumunów, bałkańskich ludów słowiańskich, dalej na Ruś i do Polski. Pierwotnie kolęda byłą pieśnią towarzyszącą odwiedzinom, jej warstwa tekstowa obejmowała formuły powitalne i pochwalne na cześć gospodarzy, życzenia szczęścia i pomyślności. Dopiero później wykształciła się kolęda, rozumiana jako „pieśń religijna o tematyce związanej z narodzeniem Chrystusa”. Łacińskie kolędy obejmują różne rodzaje śpiewów - introitus, antyfony, responsoria, tropy, sekwencje, hymny i pieśni. Obecnie kolędy są śpiewane w okresie od 24 grudnia do 2 lutego. Przyjmuje się, że źródła kolęd (pieśni bożonarodzeniowych) tkwią w łacińskiej pieśni kościelnej, w szczególności w hymnologii. Podkreśla się także znaczenie innych form - tropów i laud benedyktyńskich. Twórcy kolęd początkowo sięgali do dwóch Ewangelii - św. Mateusza i św. Łukasza, w miarę rozwoju nowego typu pieśni coraz częściej do zasobów mądrości i pobożności ludowej. Inspirujące źródło dla twórców tekstów i muzyki stanowiły apokryfy i literatura średniowiecza inspirowana tymi pismami - Vita rhythmica, Meditationes vitae Christi, Historia Trium Regum. Stymulującą rolę w powstaniu kolędy odegrały także bogate doświadczenia na polu teatru średniowiecznego, w którym partie śpiewane odgrywały istotną rolę. Pierwsze pośrednie wzmianki o śpiewie - jak wspominaliśmy — w Dniu Narodzin „Słońca sprawiedliwości” zawiera już Ewangelia św. Łukasza. Termin kolęda ma następujące odpowiedniki w językach europejskich: carol (angielski), Weihnachtlied (niemiecki), chant de Noël lub noël (francuski), canto natalizio lub cantico di Natale (włoski), villancico (hiszpański), koleda (czeski), коляда lub колядка (rosyjski).

Źródło: http://www.pl-info.neostrada.pl/boze_narodzenie.htm