Źródło i szczyt stwarzania

Katecheza (II/4): Rozumienie liturgii jako źródła i szczytu stwarzania

Liturgia czynnością Kościoła

Słowo "liturgia" pochodzi z języka greckiego (λειτουργια, leitourgia) i oznacza działanie na rzecz ludu, służbę o charakterze publicznym.

Liturgia jest czynnością całej wspólnoty Kościoła. W liturgii biorą udział ochrzczeni, przewodniczy jej biskup lub prezbiter. Każdy chrześcijanin powinien być odpowiedzialny za głębię i formę liturgii eucharystycznej → Postawy liturgiczne.

Konstytucja o liturgii świętej "Sacrosanctum concilium", 7.

Słusznie przeto uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia się uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny.

Znaki związane z poszczególnymi sakramentami:

(materia sakramentów)

• chrzest – woda
• bierzmowanie – olej
• Eucharystia – chleb i wino
• pokuta – słowa rozgrzeszenia
• namaszczenie chorych – olej
• małżeństwo – słowa przysięgi
• kapłaństwo – nałożenie rąk biskupa

Jesteśmy jednocześnie materialni i duchowi, toteż Chrystus zechciał posłużyć się materia – wodą, oliwą, mąką, winem, słowem, nałożeniem rąk, aby oznaczało tę łaskę, którą On chce dać naszym duszom. Chrystus, mądrość odwieczna, przystosował się do naszej natury, zarazem materialnej i duchowej, widzialne środki udzielają nam łaski.

bł. Kolumba Marmion

Formy wykorzystania darów natury w liturgii

Chleb – posiada szczególne znaczenie, gdyż jego postać uczynił Bóg formą prawdziwej obecności pośród swojego ludu Jezusa Chrystusa. Chleb stał się formą obecności Boga i pokarmem duchowym.

Wino – podobnie jak chleb, zostało przez Boga wykorzystane w sposób szczególny, gdyż pod jego postacią obecna jest Krew Chrystusa. Ta Krew pod postacią wina jest napojem duchowym pielgrzymującego ludu Bożego. Zarówno chleb, jak i wino są znakiem szczególnej jedności Mistycznego Ciała Chrystusa, którym jest Kościół. Wielość ziaren tworzących jeden chleb, jak i wielość kropel stanowiących o zawartości kielicha wyrażają prawdę o jedności wszystkich ochrzczonych, którą w Chrystusie stanowimy.

Świeca – płonąc jasnym płomieniem, czyni to dzięki strugom wosku, który jest owocem pszczelego roju. Z tej racji jest znakiem Chrystusa, który wyniszczył samego siebie dla człowieka.

Ogień – w Starym Testamencie Bóg objawia się Mojżeszowi w znaku płonącego krzewu. W Nowym Testamencie gorejący płomień jest symbolem obecności Chrystusa, który mówi: "Ja jestem światłem świata." On też powie: "Przyszedłem ogień rzucić na ziemię i bardzo pragnę, aby on już zapłonął". W tym kontekście jawi się ogień jako obraz naszego wnętrza, tego, co silne, co dąży wzwyż i jaśnieje, a więc obrazem ducha. Łączy on wokół siebie ludzi, którzy podobnie myślą i dążą z przekonaniem do celu, który w blasku światła łatwiej widać. Z tej racji ogień płonie w momencie udzielania sakramentu chrztu świętego. Staje się on obrazem wnętrza rozjaśnionego blaskiem łaski uświęcającej. Podobnie dzieje się podczas udzielania innych sakramentów, np. Komunii świętej, jednak wówczas podkreśla się odniesienie do pierwszego chrzcielnego spotkania.

Olej – w Starym Testamencie spotykamy wzmianki o namaszczaniu się pachnącymi olejkami czy też oliwą. Kościół przejął tę praktykę wykorzystując oliwę z oliwek jako znak włączenia we wspólnotę Kościoła (w sakramencie chrztu świętego) oraz umocnienie ducha i ciała w mężnym praktykowaniu wiary (w sakramencie bierzmowania czy kapłaństwa). Praktyka namaszczenia odnosi się również do przedmiotów (naczynia liturgiczne) i miejsc (budynek kościoła) służących sprawowaniu kultu.

Popiół – używany w liturgii w Środę Popielcową do posypania głowy. Od dawna ten gest postrzegany jest jako akt skruchy i zewnętrzny akt pokuty za popełniony grzech. Sens zewnętrznego gestu określa wewnętrzne przekonanie o potrzebie pokuty. Coraz częściej mamy możliwość naocznego przekonania się o prawdziwości słów: "Pamiętaj człowiecze, żeś z prochu powstał i w proch się obrócisz". Tę możliwość określają coraz częściej praktykowane kremacje osób zmarłych. Prawdziwie wszystko staje się popiołem: dom mój i odzież, meble i majątek ... Ludzie których kochałem i ci których się obawiałem. To, co na ziemi wydawało się wielkie i małe staje się popiołem. I to prowokuje pytanie: Czy to jest koniec?

Kadzidło – kryje w sobie tajemnicę piękności, nie wiedzącej o żadnych korzyściach, ale powstającej samorzutnie. Kryje w sobie tajemnicę miłości, gorejącej i spalającej, przechodzącej nawet przez śmierć. Jest w nim ofiara woni. Kadzidło jest symbolem modlitwy i to właśnie owej modlitwy, która nie myśli o żadnej korzyści; która nie pragnie niczego, lecz jawi się jako pieśń uwielbienia Boga. Wznosi się nasza modlitwa przed oblicze Boga jak dym kadzideł.

Woda – często używana w liturgii. Jej kropla rozpuszcza się w winie symbolizując człowieczeństwo, które łączy się z bóstwem w Jezusie Chrystusie. Ona służy do sprawowania sakramentu chrztu świętego nim to nastąpi zostaje uroczyście poświęcona słowami: "Niech ta woda przez Ducha Świętego otrzyma łaskę Twojego Jednorodzonego Syna, aby człowiek stworzony na Twoje podobieństwo i przez sakrament chrztu, obmyty z wszelkich brudów grzechu, odrodził się z wody i Ducha Świętego do nowego życia dziecka Bożego". Rolę wody w liturgii określa modlitwa poświęcenia, odmawiana przed obrzędem pokropienia: "W swojej dobroci stworzyłeś wodę, aby użyźniała suchą ziemię a nasze ciała pokrzepiała i oczyszczała. Uświęć, Panie, tę wodę, aby była znakiem chrztu świętego, który przyjęliśmy u zarania naszego życia". Każdy akt pokropienia wodą święconą czy też znak krzyża tą wodą uczyniony przypomina nam chwile i fakt włączenia we wspólnotę Kościoła, Mistyczne Ciało Chrystusa.

Odniesienie darów natury do poszczególnych sakramentów

Szczególną formę związku liturgii ze światem stworzonym widzimy w sakramencie Eucharystii. To nie człowiek, ale sam Bóg sięgnął po da chleb, by pod jego postacią pozostać. Podobnie uczynił z winem, czyniąc je swoją Krwią. I dlatego kapłan przygotowując dary ofiarne mówi: "Błogosławiony jest Panie, Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy chleb, owoc ziemi i pracy rąk ludzkich. Tobie go przynosimy, aby stał się dla nas chlebem życia", oraz "Błogosławiony jesteś Panie, Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy wino, owoc winnego krzewu i pracy rąk ludzkich. Tobie je przynosimy, aby stało się dla nas napojem duchowym".

Podobna w swej treści modlitwa towarzyszy poświęceniu oleju chorych i oleju krzyżma, którego dokonuje się w Wielki Czwartek. Nad olejem chorych biskup modli się słowami: "Prosimy Cię, Boże, ześlij z niebios Twojego Ducha Świętego Pocieszyciela, by Jego moc przeniknęła ten olej, który za Twoją sprawą wydało żywe drzewo dla pokrzepienia ciała. Niech Twoje święte błogosławieństwo sprawi, by ten olej stał się ochroną dla ciała, duszy i ducha, każdego kto będzie nim namaszczony".

Konsekrując olej krzyżma przeznaczony do sprawowania świętych czynności namaszczenia osób i rzeczy biskup modli się słowami: "Ty na początku kazałeś ziemi zrodzić drzewa wydające owoce, a wśród nich drzewa dostarczające oliwy, która miała służyć do przyrządzania krzyżma świętego. Błagamy Ciebie, Boże, uświęć swoim błogosławieństwem ten olej, niech go przeniknie moc Ducha Świętego za współdziałaniem potęgi Chrystusa Twojego Syna".

Natomiast w czasie liturgii w Wielką Sobotę słyszymy uroczyście wyrażone dziękczynienie za świecę paschalną, owoc pracy pszczelego roju: "(&hellip) Przyjmij Ojcze św. wieczorną ofiarę uwielbienia, którą Ci składa Kościół św., uroczyście ofiarując przez ręce swoich sług tę świecę, owoc pracy pszczelego roju. Znamy już wymowę tej woskowej kolumny, którą na chwałę Boga zapalił jasny płomień. Chociaż dzieli się on użyczając światła, nie doznaje jednak uszczerbku, żywi się bowiem strugami wosku, który dla ulania tej cennej pochodni wydała pracowita pszczoła".

Człowiek – istota symboliczna, jedność cielesno-duchowa [rys.].

Liturgia "przyjmuje, integruje i uświęca elementy stworzeni i kultury ludzkiej, nadając im godność znaków łaski, nowego stworzenia w Jezusie Chrystusie" (KKK 1149).
Chrześcijanin w liturgii sprawowanej przez Kościół, za pomocą znaków i symboli (m.in. znak krzyża, postawa stojąca, podanie ręki, skłony, śpiew, bicie się w piersi…) uwidaczniają jedność, która łączy ich we wspólnotę, równocześnie każdy z nich wyraża swą osobistą komunię z Bogiem.

Modlitwy mszalne

Błogosławiony jesteś, Panie Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy chleb, który jest owocem ziemi i pracy rąk ludzkich; Tobie go przynosimy, aby stał się dla nas chlebem życia.

Błogosławiony jesteś, Panie Boże wszechświata, bo dzięki Twojej hojności otrzymaliśmy wino, które jest owocem winnego krzewu i pracy rąk ludzkich; Tobie je przynosimy, aby stało się dla nas napojem duchowym.

Jan Kochanowski,
Czego chcesz od nas, Panie